W ciąży unikaj czynników teratogennych – poważnie szkodzą dziecku!

Dla każdej przyszłej mamy najważniejsze jest, aby dziecko było zdrowe. Dlatego właśnie okres ciąży to wyjątkowy czas, w którym przyszła mama powinna szczególnie na siebie uważać i nie ma w tym ani trochę przesady. Okres prenatalny to bardzo ważny czas dla rozwoju dziecka. Jego organizm się dopiero kształtuje i jest to bardzo żmudny, skomplikowany i niezwykle delikatny proces. Każdy czynnik ma na niego wpływ, każda docierająca do dziecka poprzez pępowinę substancja, każdy dźwięk, każdy smak czy zapach może stymulować jego rozwój lub go zaburzać. Dlatego tak ważna jest czujność mamy i ochrona dziecka w jej łonie przed wszelkimi niekorzystnymi czynnikami, a takimi właśnie są czynniki teratogenne.

Uwaga: Ten artykuł jest przeznaczony dla kobiet planujących ciążę i się do niej przygotowujących. Jeśli jesteś już w ciąży lepiej daj go do przeczytania swojemu mężowi czy partnerowi, który przekaże Ci najważniejsze zawarte w nim informacje w jak najdelikatniejszy sposób. Przyszłe mamy nie powinny się bowiem denerwować  i w tak ważnym czasie swojego życia dopatrywać się czynników teratogennych w swoim otoczeniu.

Czynniki teratogenne – co to znaczy?

Czynniki teratogenne inaczej zwane teratogenami (od gr. teratos – potwór) są to zewnętrzne (poza genetyczne) czynniki środowiskowe, które wywołują wady wrodzone u płodu. Są one szkodliwe jedynie dla rozwijającego się dziecka, nie dla matki. Dzieli się je na:

• biologiczne - choroby wirusowe i bakteryjne (różyczka, kiła, grypa) oraz zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, choroby tarczycy),
• fizyczne – promieniowanie, a także hałas, przegrzanie,
• chemiczne – szkodliwe substancje chemiczne, leki, a nawet niektóre witaminy i składniki diety.

Od 3 do 6 tygodnia ciąży to czas, gdy płód jest najbardziej wrażliwy na działanie czynników teratogennych!

Przez pierwsze 2 tygodnie po zapłodnieniu na zarodek nie mają wpływu żadne czynniki teratogenne. W tym czasie nic z zewnątrz nie może mu zaszkodzić. Może się jednak zdarzyć, że obumrze on zanim lub zaraz po tym jak kobieta dowie się o ciąży. Powodem tego są jednak wady genetyczne, a nie konsekwencje nieświadomości i narażania się na czynniki teratogenne przez kobietę.

Czynniki teratogenne – w jaki sposób zagrażają Twojemu dziecku?

Wydawałoby się, że dziecko w łonie matki jest bezpieczne i nic nie może mu grozić. Jednak czynniki teratogenne mogą przedostać się przez krew, łożysko, a nawet ciało mamy (np. promieniowanie) i spowodować nieodwracalne uszkodzenia u dziecka. Im wyższa dawka i dłuższy czas działania szkodliwego czynnika tym większe prawdopodobieństwo uszkodzenia płodu. Na wady rozwojowe u dziecka mają także wpływ uwarunkowania genetyczne oraz tydzień ciąży. Im starsza ciąża tym mniejsza wrażliwość płodu na czynniki teratogenne.

Czynniki teratogenne przede wszystkim mogą spowodować wady rozwojowe u dziecka. Większość z nich dotyczy rozwoju układu nerwowego, narządów płciowych oraz oczu i mózgu. Teratogeny mogą spowodować nieodwracalne wady takie jak opóźnienie umysłowe, zespół Downa, zniekształcenia w budowie kończyn i narządów wewnętrznych, opóźnienie wzrostu, zaburzenia behawioralne, słabsze wyniki w nauce, ślepotę, głuchotę i wiele innych.

Teratogeny prowadzą również do poronienia samoistnego, zatrzymania rozwoju i obumarcia wewnątrzmacicznego płodu, przedwczesnego porodu, martwego urodzenia dziecka, wcześniactwa i niskiej masy urodzeniowej. Wady mogą ujawnić się zaraz po urodzeniu dziecka, ale również w późniejszym okresie życia malca. Czynniki teratogenne takie jak alkohol i inne używki oraz niektóre leki zwiększają również ryzyko wystąpienia śmierci łóżeczkowej.

Czynniki teratogenne – używki

• alkohol – nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu dla kobiety w ciąży, każda kropla, szczególnie wypita w pierwszych 3-5 tygodniach ciąży (gdy możesz jeszcze nie wiedzieć, że jesteś w ciąży) może doprowadzić do wystąpienia uszkodzeń układu nerwowego i mózgu Twojego dziecka. Regularne picie alkoholu w czasie ciąży prowadzi do wystąpienia FAS, czyli alkoholowego zespołu płodowego. Jego objawy to zaburzenia w układzie twarzy – szeroko rozstawione, wąskie oczy, opadające powieki, wąska górna warga, brak rynienki nosowej, mały nos, obniżone kąciki ust. Poza tym opóźnienie umysłowe, niski iloraz inteligencji, opóźnienie wzrostu, zniekształcenie kończyn, wady serca. Dziecko z FAS po urodzeniu jest płaczliwe, niespokojne są to objawy głodu alkoholowego.
• nikotyna – palenie zarówno czynne, jak i bierne prowadzi do przedwczesnego porodu lub poronienia, niedotlenienia dziecka, niskiej masy urodzeniowej dziecka, deformacji kończyn, powstania zajęczej wargi, rozdrażnienia spowodowanego głodem nikotynowym. Dzieci palaczek w późniejszym okresie częściej chorują na nawracające infekcje górnych dróg oddechowych. Gdy mama pali papierosa malec kaszle i się dusi, zamiast niezbędnego do prawidłowego rozwoju tlenu otrzymuje dym papierosowy. Jest niczym człowiek zamknięty w zadymionym pomieszczeniu, z którego nie może się wydostać.
• narkotyki – powodują nowotwory, choroby wzroku, zaburzenia behawioralne, rozszczepienie warg i podniebienia, obniżone napięcie mięśniowe, zaburzenia oddychania, drgawki. Zwiększa się również ryzyko śmierci okołoporodowej, odklejenia łożyska i przedwczesnego porodu lub poronienia.

Czynniki teratogenne – choroby zakaźne

Infekcje bakteryjne i wirusowe np. różyczka, opryszczka i liszaje mogą uszkadzać układ nerwowy powodując opóźnienia umysłowe, jaskrę, ślepotę lub niedorozwój narządów wewnętrznych. Wirus cytomegalii (CMV) może doprowadzić do uszkodzenia mózgu, opóźnienia umysłowego, ślepoty, padaczki oraz zaburzeń w rozmiarach głowy i mózgu. Wirus grypy do 12. tygodnia ciąży prowadzi do poronienia, w późniejszym okresie ciąży powoduje wady wrodzone. Wirus HIV – niska masa ciała, zaburzenia układu nerwowego, wady twarzoczaszki.

Czynniki teratogenne – leki

• hormony – pochodne progesteronu powodują u dziewczynek zrośnięcie się warg sromowych mniejszych, niedorozwój macicy i pochwy. Syntetyczny estrogen – nadżerka szyjki macicy, nowotwory narządów płciowych.
• leki na cukrzycę – małomózgowie, rozszczep kręgosłupa, warg i/lub podniebienia, wady układu moczowo-płciowego, pokarmowego, wady serca.
• antybiotyki – istnieje grupa antybiotyków bezpiecznych w ciąży, które lekarz może przepisać kobiecie ciężarnej. Jednak stosowanie w czasie ciąży antybiotyków z grupy m. in. tetracyklin prowadzi do przebarwień zębów, osłabienia szkliwa, nieprawidłowego wzrostu kości. Leki uspokajające takie jak Dazepam mogą powodować rozszczep wargi. Salicylany (aspiryna, polopiryna) szczególnie przyjmowane we wczesnej ciąży blokują proces implantacji zarodka, co powoduje problemy z zajściem w ciążę.
• witamina A (retinol) – zbyt duże dawki tej witaminy, która występuje w wielu kosmetykach i kremach oraz np. w tranie, prowadzą do wad układu nerwowego oraz zaburzeń w budowie twarzoczaszki (wady oczu, rozszczep podniebienia, mała szczęka).

Czynniki teratogenne – chemiczne i promieniowanie

• rtęć i ołów – wady wrodzone, obumarcie wewnątrzmaciczne, śmierć okołoporodowa, przedwczesny poród, niski iloraz inteligencji, trudności w nauce oraz skupianiu uwagi.
• promieniowanie jonizujące – napromieniowanie zarodka przed zagnieżdżeniem spowoduje jego obumarcie lub nieprawidłowe zagnieżdżenie co prowadzi do wad rozwojowych. Napromieniowanie w późniejszym okresie ciąży doprowadzi do wewnątrzmacicznej śmierci dziecka lub powstania nieodwracalnych wad rozwojowych.

Czynniki teratogenne – odżywianie

• kofeina – za duże dawki kofeiny (powyżej 4 filiżanek w ciągu doby), która znajduje się nie tylko w kawie, ale również w herbacie, napojach energetycznych czy tych typu coca-cola prowadzą do zaburzeń pracy serca płodu. Kofeina działa również moczopędnie, co prowadzi do odwodnienia i wypłukiwania substancji odżywczych z organizmu takich jak niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka żelazo oraz magnez, wapń czy potas.
• surowe mięso, ryby i jaja – mogą być przyczyną zakażenia toksoplazmozą lub salmonellą. Toksoplazmoza na wczesnym etapie ciąży prowadzi do trudności z zajściem w ciążę lub poronień. Na kolejnych etapach ciąży może prowadzić do małogłowia lub wodogłowia u dziecka, opóźnienia rozwoju umysłowego, powiększenia wątroby i śledziony, hipotrofii płodu, małopłytkowości czy zapalenia siatkówki. Można się nią zarazić spożywając surowe lub niedopieczone mięso, ale też od kota, a dokładnie od jego odchodów.
• sery pleśniowe – powstające na bazie niepasteryzowanego, a więc surowego mleka mogą doprowadzić do zakażenia mamy listeriozą. Bakterie Listeria monocytogenes mogą prowadzić do poronienia, przedwczesnego porodu, ciężkiego uszkodzenia płodu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, wodogłowia.
• ogólne niedożywienie organizmu mamy – prowadzi do zmniejszenia objętości mózgu dziecka oraz wad narządów wewnętrznych płodu.

Czynniki teratogenne – jak ich uniknąć?

Będąc świadoma zagrożenia odpowiedzialnie zaplanuj swoje macierzyństwo. Przede wszystkim przyjmuj kwas foliowy już co najmniej 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę. Dla rozwoju układu nerwowego dziecka najważniejsze jest bowiem 6 pierwszych tygodni ciąży. Jeśli w tym czasie będziesz miała niedobory kwasu foliowego może dojść do poronienia samoistnego, zatrzymania rozwoju płodu i jego obumarcia lub do nieodwracalnych wad rozwojowych.

Unikaj także wszelkiego rodzaju używek, szczególnie alkoholu, narkotyków i nikotyny. Jeśli jesteś palaczką spróbuj pozbyć się nałogu jeszcze przed zajściem w ciążę, a gdy już będziesz w ciąży unikaj też biernego palenia, które szkodzi dziecku tak samo jak aktywne.

W czasie ciąży nie jedz surowych mięs i ryb oraz serów pleśniowych na bazie niepasteryzowanego mleka. Dbaj także o odporność, aby uniknąć zakażeń bakteryjnych i wirusowych oraz właściwe odżywianie, żeby dostarczać dziecku wszystkich niezbędnych do prawidłowego rozwoju substancji odżywczych.

Jeśli w czasie ciąży ktoś powie Ci, że przesadzasz albo jesteś przewrażliwiona i jeden łyczek wina lub ta najlepsza tabletka na ból głowy Ci przecież nie zaszkodzą - nie słuchaj go. Oczywiście jest wiele czynników od Ciebie niezależnych, które mogą spowodować zatrzymanie rozwoju dziecka czy nawet doprowadzić do obumarcia. Tego nie unikniesz i jeśli masz takie doświadczenie za sobą dobrze wiesz, że nie możesz się za to obwiniać. Jednak będąc świadoma zagrożenia ze strony czynników teratogennych, których możesz uniknąć zrób wszystko, żeby je wyeliminować w czasie ciąży i karmienia piersią. Robisz to w końcu dla dobra Twojego dziecka!

CZYTAJ TEŻ:

E-papieros w ciąży – czy to dobry pomysł?>>

11 marca BEZPŁATNE WARSZTATY dla kobiet w ciąży w szpitalu na Madalińskiego!>>